(2003) Recensie: Rijn SHM van & Eerden MR van, 2002. Aalscholvers in het IJsselmeergebied: concurrent of graadmeter? (Vogels, vissen en visserij in duurzaam evenwicht). LIMOSA 76 (1): 43-44.

Aalscholvers in het IJsselmeergebied: concurrent of graadmeter? Vogels, vissen en visserij in duurzaam evenwicht. S.H.M. van Rijn & M.R. van Eerden 2002. RIZA rapport 2001.058, Lelystad.

Na enige vertraging door de brand in het gebouw van Rijkswaterstaat werd dit rapport op 16 april 2003 gepresenteerd op een Aalscholversymposium in Lelystad. Het rapport verslaat het aalscholveronderzoek van het RIZA in de periode 1997- 2001, maar is in veel opzichten ook een weerslag van de ongeveer 20 jaar onderzoek die, onder leiding van tweede auteur Mennobart van Eerden, inmiddels aan de aalscholverpopulatie van het IJsselmeergebied is uitgevoerd. Eerste auteur Stef van Rijn voerde een belangrijk deel van het veld-, lab- en rapportagewerk uit.
      Sinds de start van het onderzoek maakte de populatie aanvankelijk een sterke groei door en ontstonden naast Naardermeer en Oostvaardersplassen nieuwe kolonies in de Lepelaarplassen en in De Ven bij Enkhuizen. Na een zeer slecht broedseizoen in 1993 deed zich echter een crash voor in het aantal broedparen en onder invloed van een verslechtering van het doorzicht in het Markermeer verschoof het zwaartepunt van de activiteit naar het IJsselmeer, waar de kolonie van De Ven, die grotendeels uit grondbroeders bestaat, zeer sterk groeide.
      Het rapport belicht onder meer aantalverloop, ringonderzoek, voedselkeuze en broedsucces. Belangrijk voor de discussie over de relatie tussen Aalscholvers en visserij is een verspreidingsonderzoek van foeragerende vogels in combinatie met visbemonsteringen. Daaruit blijkt dat de vogels zeer opportunistisch te werk gaan en binnen een bepaalde grootteklasse nauwelijks een voorkeur voor bepaalde vissoorten lijken te hebben. Modelstudies, die op het symposium eveneens werden gepresenteerd, suggereren dat door sterke overbevissing van met name Snoekbaars het bestand aan kleine, voor visetende vogels interessante vis belangrijk is vergroot. Dit resulteert in de naar de vissers toe enigszins ironische conclusie dat het grote aantal visetende vogels een indirect gevolg is van de overbevissing. Dat betekent ook dat reductie van de visserij tot proporties waarbij tenslotte aanzienlijk meer vis per eenheid inspanning kan worden gevangen (maar wellicht ook bij een verdere afname van de onnatuurlijk grote hoeveelheid voedingsstoffen in het watersysteem) een afname van het aantal vogels tot gevolg kan hebben. Vogelbescherming Nederland sprak zich op het symposium duidelijk uit voor de meest natuurlijke situatie, ook als een substantiële afname van de aantallen vogels daarvan het gevolg is.
      Minder overtuigend is de suggestie in het rapport dat de Aalscholvers indicatoren zouden zijn voor veranderingen in de waterkwaliteit. Deze suggestie komt terug in de titel, maar is eigenlijk nauwelijks onderbouwd. Bij visetende watervogels is de relatie tussen vogelaantallen en de productie van het systeem complexer dan bij planteneters en mosseleters, omdat ze niet alleen reageren op veranderingen in het visbestand, maar ook op het doorzicht van het water, en daarmee de vangbaarheid van de vis. Bij Aalscholvers is de relatie nog ingewikkelder omdat ze op veranderingen in doorzicht reageren door hun foerageerstrategie te veranderen. Wel wordt duidelijk hoezeer de aantallen Aalscholvers, en ook die van andere viseters, in het systeem door de draagkracht gestuurd worden en hoezeer het aantalverloop, eerder dan de mate van concurrentie met de beroepsvisserij, de mate van overbevissing aangeeft. In het algemeen is in dit rapport op een prettige manier een schat aan gegevens gepresenteerd, en vertegenwoordigt het een onderzoek dat van zeer grote waarde is geweest voor ons begrip van het functioneren van de ecosystemen in het IJsselmeergebied.

Recensie van Ruurd Noordhuis

[gratis pdf] [english summary]