BOS J (2013) Graanstoppels en akkervogels. LIMOSA 86 (3): 122-131.

Graanstoppels vormen in najaar en winter een bron van voedsel voor vogels, met name als tijdens de voorafgaande graanteelt de inzet van herbiciden wordt beperkt, de stoppelvelden vanaf de nazomer bezet raken met onkruiden en ze niet te vroeg in de winter worden geploegd. In het Verenigd Koninkrijk is veel onderzoek gedaan naar de betekenis van graanstoppels voor overwinterende akkervogels. Dit artikel biedt een samenvatting van de inzichten die dit onderzoek heeft opgeleverd, met een doorkijkje naar kansen voor toepassing in Nederland.

Door effi ciëntere oogsttechnieken, afname van het areaal graanstoppels en de door herbicidengebruik veroorzaakte afname van onkruiden in het landelijk gebied is het voedselaanbod voor zaadetende akkervogels in het winterhalfj aar in de afgelopen decennia sterk afgenomen (o.a. Newton 2004, Wilson et al. 1999, Bijlsma 2013). In het Verenigd Koninkrijk is het verminderde voedselaanbod in het winterhalfj aar één van de oorzaken van de afname van populaties van boerenlandvogels (Siriwardena et al. 2000, Robinson & Sutherland 2002, Butler et al. 2009). Het gebrek aan voedsel treedt met name op in de tweede helft van de winter (Siriwardena et al. 2007, 2008), wanneer de aanvankelijk beschikbare voedselbronnen zijn uitgeput en het aanbod aan gewasstoppels door grondbewerking is afgenomen. Omdat de agrarische ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk op hoofdlijnen gelijk lopen met die in Nederland, is het aannemelijk dat wintervoedselgebrek ook in ons land een rol speelt bij de afname van akkervogels in heden en verleden.
      Een deel van de in de literatuur beschreven maatregelen voor akkervogels richt zich op het verhogen van het voedsel aanbod in de winter. Voor zover deze maatregelen op landbouwbedrijven worden uitgevoerd, moet daarvoor een deel van het areaal uit productie worden genomen. Vermoedelijk zal in landbouwgebieden het niet-productieve oppervlak met beschermingsmaatregelen altijd een klein deel blijven uitmaken van het totale areaal. Voor akkervogels zou daarom grote winst kunnen worden geboekt als ook in het productieve deel van het landbouwbedrijf eff ectieve maatregelen kunnen worden genomen die niet of nauwelijks ten koste gaan van de productie. Een voorbeeld van zo'n maatregel is het laten overwinteren van de stoppel van een graangewas. Uit onderzoek is gebleken dat een breed scala aan akkervogels 's winters een voorkeur heeft voor graanstoppels boven andere in het agrarisch cultuurlandschap aanwezige habitats, zoals graslanden, onbegroeide akkers en ingezaaide wintergraanakkers. Deze voorkeur hangt samen met twee eigenschappen van graanstoppels: ze bieden dekking èn toegankelijk voedsel. Dit wordt hierna verder uitgewerkt voor (gedeeltelijke) zaadeters zoals Patrijs Perdix perdix, Veldleeuwerik Alauda arvensis en diverse gorzensoorten, en voor muizeneters.

[pdf alleen voor leden] [english summary]