(2005) Recensie: Newton I. 2004. The speciation & biogeography of birds. LIMOSA 78 (3): 120-121.

The speciation & biogeography of birds. Ian Newton 2004. Academic Press, London. ISBN 0 12 517375 X. 668 pp. Prijs: €74,95.

Je hoeft geen echte twitcher te zijn om geïnteresseerd te zijn in de ontwikkelingen en discussies op taxonomisch gebied over soortindelingen en de daar vaak op vooruitlopende ontwikkelingen op het gebied van velddeterminatie. Wanneer je als argeloze Limosa-lezer geen oog houdt op Dutch Birding, websites of internationale tijdschriften waarin mededelingen en artikelen verschijnen over taxonomische vernieuwingen, kun je voor verrassingen komen te staan als je een nieuwe vogelgids of avifauna koopt en je zelfs geconfronteerd wordt met nieuwe soortvolgordes. De vele veranderingen van de laatste jaren deden bij mij meer en meer de behoefte ontstaan aan een naslagwerk over het waarom achter al die taxonomische vernieuwingen. Een boek waarin bijvoorbeeld informatie te vinden is over welke criteria nu precies worden gebruikt om tot nieuwe classificaties te komen, welke DNA-techieken daarbij worden gebruikt, maar waarin vooral een up-to-date overzicht is te vinden van de biologische achtergrond die ten grondslag ligt aan de variatie in soorten en ondersoorten bij vogels. Nu is het boek verschenen dat hieraan voldoet. Het is meer dan waard om het hier onder de aandacht te brengen, onderstreept door het feit dat het door British Birds is uitgeroepen tot "best bird book of 2004".
      Het boek van Ian Newton begint logischerwijs met een overzicht van soortdefinities, classificatiesystemen (fylogenetisch versus biologisch soortconcept) en de verschillende soortvormingsprocessen. Het grootste deel van het boek gaat over soortvormingprocessen op grote ruimte en tijdschalen, waarbij de grote hoeveelheid aan kennis (gebaseerd op een gedegen overzicht van de wetenschappelijke literatuur) door een zeer geslaagde keuze van hoofdstukonderwerpen voor het voetlicht wordt gebracht. Een eye-opener is het hoofdstuk over grootschalige verspreidingspatronen per continent, waarbij voor ieder gebied de unieke ontstaansgeschiedenis en de daaraan gerelateerde vormingsprocessen van soorten worden besproken. Met name voor de Westeuropese vogelaar laat het boek zien hoe groot de invloed is van de ijstijden op huidige verspreidings- en trekpatronen, en dat bij een groot aantal soorten nog sprake is van een pril soortvormingsproces waarbij door hybridisatie nog alle ontwikkelingen mogelijk zijn (zoals bijvoorbeeld bij de witte en blauwe Sneeuwganzen in Noord Amerika die na 1920 weer zijn gaan mengen). Vanzelfsprekend komen de soortvormingsprocessen op eilanden met voorbeelden over heel de wereld aan bod. De verschillende hoofdstukken zijn zo geschreven dat ze geïsoleerd gelezen kunnen worden, waarbij een schat aan aansprekende voorbeelden de revue passeert, met bijvoorbeeld verklaringen voor de verspreidingspatronen van Wespendief en Aziatische Wespendief, het Grauwe Fitis-complex, overeenkomsten en verschillen in soortgemeenschappen tussen de Oude en de Nieuwe Wereld, de soortenrijkdom van alkachtigen in het Verre Oosten vergeleken met de paar soorten in ons Atlantisch gebied (zeevogels worden in een apart hoofdstuk besproken), de verschillen in avifauna tussen oostelijk en westelijk Noord-Amerika, de verbrokkelde verspreidingspatronen van Goudhaantje en Sneeuwvink, uitbreidingspatronen van soorten als Buidelmees, Struikrietzanger, Dwerggors, Fuut, Kievit en Vink etcetera.
      Dat het boek in het Engels is, zal mogelijk voor een deel van de geïnteresseerde vogelaars een belemmering zijn. Een nadeel is ook dat het nogal studieboekerig overkomt, maar eenmaal aan het lezen geslagen, is dat snel vergeten door de combinatie van een vlotte schrijfstijl en een stroom aan interessante informatie, die veelal toegankelijk is samengevat in de vele figuren en tabellen. Met de verwachting dat met het voortschrijdend onderzoek waarschijnlijk nog veel zal veranderen met betrekking tot taxonomische indelingen van vogels, niet alleen ten aanzien van het aantal te onderscheiden soorten, maar zeker wat betreft indelingen in genera en families, biedt dit boek een helder overzicht in de huidige tijd van vele veranderingen en nieuwe inzichten. Tegenwoordig is het mogelijk om vele variëteiten in het veld te herkennen die vroeger bij wijze van spreken nog niet eens als ondersoort werden beschouwd. Gezien zijn toch wel duidelijke betoog voor het biologisch soortbegrip, zou het zou me niets verbazen als Ian Newton dit boek mede heeft geschreven in reactie op de recente tendens in de vogeltaxonomie om soorten te 'splitten' volgens het fylogenetisch soortbegrip, wat in ieder geval voor mij als gewone vogelaar een achterliggende reden was om dit boek te willen lezen. Het hanteren van soorten of ondersoorten om populaties vogels met overeenkomstige kenmerken in te delen verwordt bij lezing van dit boek teruggebracht tot een relatief definitiespel ("changing from one species concept to another does not remove problems; it merely moves the boundaries between species, and alters the taxonomic decisions that emerge as problematic"), maar wel een met consequenties; voor vogelaars die soorten willen scoren, voor natuurbeschermers die ze willen beschermen en voor wetenschappers die ze onderzoeken. Hoewel de tendens op dit moment is dat er meer en meer soorten worden onderscheiden, brengt dit boek ook duidelijk het pijnlijke, en moeilijk te relativeren feit voor het voetlicht dat steeds meer soorten en/of ondersoorten uitsterven door de almaar toenemende invloed van de mens op de natuurlijke omgeving, en dat is onafhankelijk van welk soortbegrip wordt gehanteerd.
      Overigens is recent in British Birds een artikel verschenen dat in gecomprimeerde vorm ook informatie geeft over hoe het zit met splitten, DNA etcetera: N. Maclean et al. 2005. Taxonomy for birders: a beginner's guide to DNA and species problems. British Birds 98: 512-537.

Recensie van Martin Poot

[gratis pdf] [english summary]