VELDE M VAN DER, GALAMA Y, HOOIJMEIJER J, TRIMBOS K & PIERSMA T (2011) Forensische DNA-methoden in het boerenland: was het misvormde ei van zendergrutto Heidenskip?. LIMOSA 84 (4): 155-161.

Twee jaar na het succesvolle onderzoek aan de trek van Grutto's met geïmplanteerde satellietzenders, diende zich afgelopen voorjaar een nieuw hoofdstuk aan met de vondst van een opmerkelijk grutto-ei. In dit artikel laten we zien hoe we met forensische DNA-methoden bekend uit televisieseries zoals Crime Scene Inves ti gation de moeder van dit misvormde grutto-ei proberen te achterhalen. Met deze DNA-technieken kon worden aangetoond dat het misvormde ei is gelegd door een gezenderde gruttovrouw die op grond van haar nestplaats Heidenskip werd genoemd.

Klassiek ringonderzoek heeft duidelijk gemaakt dat Grutto's Limosa limosa in West-Afrika overwinteren, en dat ze tijdens de trek door Zuid-Europa komen (Beintema et al. NVVR), maar er zijn toch ook nog veel vragen. Hoe lang blijven de Grutto's hangen in Frankrijk en het Iberisch schiereiland, of vliegen ze in één keer naar Afrika? Hoe plaatstrouw zijn ze in de winter? Overwinteren er ook Nederlandse Grutto's in de binnendelta van de Niger? En waar verblijven de vogels in het voorjaar tussen het moment van vertrek van de laatste tussenstop in Spanje en Portugal en hun verschijnen in Nederland? In het voorjaar van OMMV werden NR Grutto's voorzien met een inwendige satellietzender om antwoorden op deze vragen te krijgen.
      Er werd gekozen voor inwendige zenders in plaats van uitwendige, met een harnas bevestigde zenders omdat eerstgenoemde minder negatieve invloed hebben op de luchtweerstand van de vogels tijdens de lange-afstandvluchten naar Afrika, en omdat gedacht werd dat een harnas de mobiliteit van de vogels zou kunnen gaan beperken wanneer de vogels gingen opvetten voorafgaand aan de trek. De OR gram zware satellietzenders werden tijdens een operatie onder volledige narcose in de buikholte van de Grutto's geplaatst, in een camper die speciaal voor dit onderzoek was omgebouwd tot operatiekamer, en door een team specialisten van de US Geological Survey uit Alaska. Deze mensen hebben veel ervaring met dergelijk zenderonderzoek bij de vergelijkbare Rosse Grutto Limosa lapponica en verschillende soorten watervogels (Petersen et al. NVVR, Gill et al. OMMV, Mulcahy et al. OMNN, Fast et al. OMNN). Om te voorkomen dat de zenders een te zware belasting zou vormen werd er besloten om alleen de grotere vrouwtjes te 'zenderen' (Hooijmeijer et al. OMNO).
      Het satellietzenderonderzoek bleek uitermate succesvol en veel van bovenstaande vragen konden worden beantwoord (zie het verhaal van Grutto Heidenskip hieronder, en Hooijmeijer et al. OMNN). Ook was er veel publiciteit rond het zenderwerk, wat een uitgelezen kans was om de urgentie van een betere weidevogelbescherming op de politieke en publieke agenda te krijgen. In het voorjaar van OMNM bleek echter dat de gezenderde vogels problemen ondervonden met broeden. Hoewel er intensief naar hun nesten werd gezocht, werd slechts één nest van een mogelijke zendervogel gevonden. De eieren in dit nest bleken misvormd te zijn: afwijkend gepigmenteerd, klein en langgerekt (figuur N). Er werd geconcludeerd dat de Grutto's prima overweg kunnen met het extra gewicht van de zender, maar dat de aanwezigheid van een zender in de buikholte een succesvolle reproductie in de weg staat, vermoedelijk door obstructie van de eileider (Hooijmeijer et al. OMNO). Of de misvormde eieren daadwerkelijk van een zendervogel waren werd echter nooit met zekerheid vastgesteld. In OMNN werd opnieuw een apart uitziend grutto-ei aangetroffen, ditmaal op het perceel waar zendergrutto Heidenskip veelvuldig werd gezien samen met een mannetje. Het ei was opmerkelijk licht van kleur en veel langer en smaller dan een normaal grutto-ei. Het was gepredeerd, maar de eischaal was nog redelijk intact. In de directe omgeving werd geen nest gevonden. Omdat er sterke vermoedens bestonden dat dit een ei van Heidenskip zou kunnen zijn, belandde de eischaal uiteindelijk op het laboratorium van de Rijksuniversiteit Groningen, met de vraag of door vergelijking van de DNA-profielen van Heidenskip en de gevonden eischaal onomstotelijk kon worden vastgesteld of dit ei al of niet was gelegd door deze zendervogel. ####Grutto Limosa limosa

[pdf alleen voor leden] [english summary]