JUKEMA J, K GROENENDIJK & P VAN DER WERF (2010) Huismus voert nestjongen van Huiszwaluw. LIMOSA 83 (1): 36-38.

In de zomer van 2009 zag één van ons bij het filmen van een paartje Huiszwaluwen Delichon urbica dat hun nestjongen aan het voeren was dat een vrouwtje Huismus Passer domesticus dezelfde jongen voerde. Omdat wij dit gedrag niet kenden hebben we het beschreven in vier korte perioden op 21 juni, 7 en 9 juli. In de literatuur is het voeren van jonge Huis zwaluwen door Huismussen wel bekend, maar gedetailleerde waarnemingen hierover zijn schaars (Glutz von Blotzheim 1997). Onze waarnemingen werden gedaan in Oosterbierum, een dorp in Noordwest-Friesland. Het nest bevond zich onder de daklijst op de tweede draagbalk vanaf de nok van een woning en maakte deel uit van een kolonie van 15 nesten verdeeld over enkele woningen. In de directe omgeving zullen ook wel Huismussen broeden in daarvoor geschikte nestgelegenheden in woningen en schuurtjes, maar concrete waarnemingen hiervan hebben we niet.
      Het vrouwtje Huismus werd voor het eerst opgemerkt op 21 juni om 14u45. Zij nam op korte afstand van het nest plaats en vloog vervolgens naar het nest en voerde de drie aanwezige jongen. Er werd afwisselend door de ouders en het mussenwijfje gevoerd.
      Op 7 juli waren er nog steeds drie jongen. Tussen 10u00 en 10u15 bracht het vrouwtje Huismus zes maal voer aan. Na een regenbui van een kwartier waarin de jongen niet werden gevoed verbleef zij van 10u30 tot 10u45 in het nest. Tussen 10u45 en 11u00 voerde zij opnieuw zes maal. In dit uur werden de huiszwaluwenouders niet waargenomen. Tijdens een tweede waarneemperiode later op de dag, tussen 15u25 en 16u10, voerden zowel de Huismus (26x) als de volwassen Huiszwaluwen (5x) de jongen. Het door de Huismus aangebrachte voer bestond ten minste gedeeltelijk uit broodkruimels die door een buurvrouw werden verstrekt. Vanaf 16u10 verbleef de Huismus weer 25 minuten in het nest. 's Avonds werd opnieuw een periode gepost. Tussen 20u00 en 21u00 werden de jongen zes keer gevoerd door de Huismus en 14 keer door de Huiszwaluwen. In het uur daarna volgden nog negen voerbeurten door de Huis zwaluwen. Om 22u10 vlogen beide zwaluwenouders nog op korte afstand rond, maar was het nest opnieuw bezet door de Huismus. Om 22u45 was zij nog steeds in het nest aanwezig en we vermoeden dat ze er de nacht heeft doorgebracht.
      Op 9 juli was er nog maar één jong in het nest aanwezig. De andere twee hadden het verlaten en verbleven waarschijnlijk, zoals gewoonlijk, in de directe omgeving van de broedplaats. Om 14u00 werd gezien hoe na een regenbui één van de huiszwaluwenouders het nest verliet. In de volgende drie kwartier werd het achtergebleven jong slechts één keer gevoerd, door het vrouwtje Huismus, maar in de tien minuten daarna gebeurde dat nog eens tien keer. Opnieuw werden hierbij broodkruimels aangebracht.
      We vatten het gedrag van de ouders en het mussenwijfje kort samen. De volwassen Huiszwaluwen werden tijdens de buiige waarnemingsperiode op 7 juli 's morgens niet bij het nest waargenomen. 's Middags, toen het droog was, werd op een laag pitje gevoerd. 's Avonds was de voerfrequentie hoger. Op 9 juli, toen er nog één jong in het nest was, werd dit jong niet meer door de eigen ouders gevoerd.
      De huiszwaluwjongen werden steeds door één vrouwtje Huismus gevoerd, waarschijnlijk hetzelfde individu. Bij aankomst daalde ze eerst op een vaste plek, een schutting onder het nest, om van daaruit naar het nest te vliegen. Het vrouwtje voerde de jongen vanuit dezelfde positie als de zwaluwouders (zie foto). Bij een voerbeurt werden wisselend één of meer jongen gevoerd. Er was duidelijk communicatie tussen de pleegmoeder en de jongen. Zodra zij had plaatsgenomen op de schutting of buiten het zicht van de jongen boven het nest op de rand van de uitstekende daklijst riep ze, waarop de drie jongen aan de nestrand verschenen en reageerden met de bedelroep.
      Wij namen geen agressie waar tussen de Huismus en de huiszwaluwouders. Opmerkelijk was dat tijdens het voeren door de mus de beide huiszwaluwouders niet werden opgemerkt. Waarschijnlijk wachtten zij op korte afstand hun beurt af. Dit veronderstelt dat het vrouwtje Huismus dominant was. Ook het geregeld bezetten van het nest op 7 juli is een indicatie van de dominantie van de mus.
      Bij vogels komt het regelmatig voor dat het voederen van jongen wordt overgenomen door pleegouders, al of niet van dezelfde soort als de jongen. Dit gaat vaak samen met het verlies van eigen jongen door de pleegouders, bij wie de drang om te voederen nog sterk aanwezig is. Het komt dikwijls voor bij vogels die in kolonies broeden, zoals Zeekoeten Uria aalge (Welty 1962) en Zilvermeeuwen Larus argentatus (Graves & Whiten 1980), onder invloed van hoge broeddichtheden en het synchroon uitkomen van de eieren. Keizerpinguïns Aptenodytes forsteri vertonen ook een dergelijk gedrag. De eieren worden alleen door de mannetjes bebroed, en met het synchroon uitkomen van de eieren worden de kuikens overgenomen door de vrouwtjes. Tijdens de overdracht in een dicht opeengepakte kolonie raakt altijd een aantal kuikens de ouders kwijt. Zulke kuikens worden vooral geadopteerd door vrouwtjes waarvan het broedsel verloren is gegaan of door niet gepaarde subadulte vrouwtjes (Jouventin et al. 1995). In een overzichtsartikel over interspecifieke verzorging van nestjongen door Shy (1982) worden 65 vogelsoorten genoemd waarbij dit soort gedrag is waargenomen. Bij de Huismus is het voeren van jongen van een andere soort, alleen of samen met de eigen ouders zoals in ons geval, ook vaker gezien. Dikwijls betreft het holen- of halfholenbroeders zoals Koolmees Parus major en Pimpelmees Cyanistes caeruleus, Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus, Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata, Spreeuw Sturnus vulgaris en Huiszwaluw (Glutz von Blotzheim 1997). Dat de Huiszwaluw dikwijls de klos is, is begrijpelijk omdat beide soorten in holen broeden en in elkaars nabijheid nestelen. Huismussen broeden zelfs dikwijls in oude Huiszwaluwnesten (Maréchal 1986). Cramp (1998) vermeldt dat de Huismus een geduchte nestplaatsconcurrent is die veelvuldig de nesten van Huiszwaluwen onteigent en daarbij vaak eieren en kuikens vernietigt.
      Dat het vrouwtje Huismus dominant was over de Huis zwaluwen zal samenhangen met haar grotere afmetingen en gewicht, ruim 30 g tegenover krap 20 g voor de Huis zwaluw. Daardoor kon zij waarschijnlijk het nest ook 's nachts bezetten en er in slapen. Gewoonlijk overnachten bij de Huiszwaluw de ouders en jongen gezamenlijk in het nest.
      Ook de aard van het voedsel dat het vrouwtje Huismus aanbracht is een interessant punt. Huiszwaluwen voeren hun jongen met luchtplankton dat grotendeels uit insecten bestaat. Huismussen voeren hun nestjongen ook overwegend (90-95%) met insecten (Cramp 1998) en deze zijn waarschijnlijk ook geschikt voor Huiszwaluwen. Wij zagen echter meerdere malen dat ons vrouwtje Huismus frequent de jonge Huiszwaluwen voerde met broodkruimels. Dit type voedsel zullen ze van nature nooit krijgen maar schijnbaar hebben ze er geen last van gehad.

[pdf alleen voor leden] [english summary]