(2007) Recensie: Hustings F, ...(et al) 2006. Avifauna van Limburg. LIMOSA 80 (2): 86-87.

Avifauna van Limburg Hustings, F., J. van der Coelen, B. van Noorden, R. Schols, & P. Voskamp 2006. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht. ISBN 90 74508 13 8. 717 blz. Prijs: € 45,-.

Soms krijg je een boek in handen waarbij je meteen denkt: "wow!". De nieuwe Avifauna van Limburg is zo'n boek. Het valt meteen op door zijn formaat. Met maar liefst 717 pagina's A4 formaat is het een aanzienlijke vulling van de boekenkast. Je moet je spierballen goed gebruiken om het uit de kast te tillen. Het binnenwerk heeft een mooie, rustige bladspiegel met overzichtelijke grafiekjes en prachtige functionele foto's die voorzien zijn van bijschriften waarin vaak net iets meer vermeld wordt dan soortnaam, datum en locatie en die daardoor ook de vluchtige lezer informatie bieden. Deze avifauna is echter niet bedoeld voor koppensnellers en zal niet louter vanwege zijn mooie uiterlijk aangeschaft worden; het is de inhoud die telt.
      De laatste avifauna van Limburg dateert uit 1985 toen Wim Ganzevles et al. de Vogels in Limburg publiceerden. Deze publicatie, die weinig systematisch verzameld en/of kwantitatief materiaal bevatte en bovendien op veel vlakken (al dan niet noodzakelijkerwijs) onvolledig was, blijkt volgens het voorwoord de aanleiding geweest te zijn voor een goed gefundeerde, complete Limburgse avifauna. Het doel was een update van Hens (1965), de eerste avifauna van Limburg die, zeker voor die tijd, zeer gedetailleerde informatie bevat en tot op heden geraadpleegd wordt voor historische avifaunistische informatie uit Limburg.
      De nieuwe avifauna begint met een helder hoofdstuk, verfraaid met unieke historische zwart-wit foto's, over de geschiedenis van vogelverslaglegging in Limburg. Op het eind van dit hoofdstuk worden terechte punten van aandacht voor toekomstig avifaunistisch onderzoek genoemd, die in veel gevallen overigens niet alleen op Limburg betrekking hebben. Na een duidelijk en, zeker voor zo'n verplicht onderdeel, leesbaar hoofdstuk 'materiaal en methoden' volgen een hoofdstuk waarin de Limburgse landschappen beschreven worden en een hoofdstuk over de vogelbiotopen van deze bijzondere provincie. Vooral het laatste hoofdstuk geeft een mooi tijdsbeeld en beschrijft op heldere wijze per biotoop de karakteristieke broedvogels en de veranderingen in het landschap ("De meeste beken ...zijn gedegenereerd tot fantasieloze afvoergoten"). Hoewel veel ontwikkelingen in het Limburgse landschap ook in de rest van Nederland spelen, geven beide hoofdstukken ook mooi weer waarom Limburg qua landschap en vogelstand afwijkt van de andere Nederlandse provincies. Dit wordt vervolgens systematisch weergegeven in een apart hoofdstuk waarin de betekenis van Limburg voor de Nederlandse avifauna (zowel broedvogels als doortrekkers en overwinteraars) beschreven wordt. Limburg telt maar liefst zo'n 50 vogelsoorten waarvan meer dan 10%van de landelijke populatie in Limburg voorkomt en 21 hiervan staan op de nationale Rode Lijst. Dit zijn voornamelijk soorten van bos en pioniervegetaties (Grensmaas). Lijstaanvoerders zijn de soorten die iedere vogelaar associeert met de provincie: Grauwe Gors, Europese Kanarie, Kortsnavelboomkruiper, Oehoe, Grote Gele Kwikstaart en Middelste Bonte Specht. Maar liefst 49-87%van de Nederlandse populatie van deze soorten komt binnen de provinciegrenzen van Limburg voor.
      De soortbesprekingen vormen het leeuwendeel van de avifauna. Ze zijn omvangrijk, zeer leesbaar en bovenal volledig. De auteurs hebben hun best gedaan om ook historische gegevens nog boven tafel te krijgen en waarnemingen zijn grondig (her)beoordeeld. Wat dat betreft is Limburg gezegend met een zeer goed functionerend Vogelarchief; een tijdrovend initiatief dat sinds 1993 loopt en waarvan bij het tot stand komen van deze avifauna de zoete vruchten geplukt konden worden. Het is prettig dat bij waarnemingen van zeldzame vogels ook vermeld wordt hoe de landelijke dwaalgastencommissie betreffende waarnemingen beoordeeld heeft. De foto's van oude balgen of zwart wit foto's van oude Limburgse zeldzaamheden vormen een boeiende afwisseling op de prachtige recente foto's in het boek. Leuk, ook historisch gezien, is bijvoorbeeld de beschrijving van de Steppebuizerd; een lievelingssoort van de eerste Limburgse avifaunist Hens waarin ook tegenwoordig vogelaars zich nog vastbijten qua determinatie. Heel prettig zijn de verspreidingskaartjes waarbij de stippen op een subtiel provinciekaartje met landschapstypen weergegeven zijn en waarvan achter in het boek een groot exemplaar afgedrukt staat met vermelding van veel genoemde gebieden. Waar mogelijk staan ringmeldingen vermeld in overzichtelijke kaartjes en worden zowel de algemene patronen als uitzonderlijke ringmeldingen vermeld. Hiermee neemt deze avifauna al een interessant voorproefje op de verwachte landelijke ringatlas. Verder zullen de Limburgers door het vermelden van de vele gegevens verzameld door Limburgse trektelposten waarschijnlijk vaker, de 'Nederlandse trekvogelatlas' (LWVT/SOVON 2002) in de boekenkast laten staan.
      Deze avifauna is meer dan een naslagwerk, en véél meer dan een update van de vorige Limburgse avifauna's. Je kunt er met plezier menig avondje rustig bladerend mee vullen zonder op zoek te zijn naar specifieke informatie. Doordat het boek naast soorttrends en verspreidingskaartjes ook vaak nog ongepubliceerd (zowel historisch en recent) materiaal bevat en de auteurs hun best gedaan hebben om naast het grondig documenteren van feiten deze ook op een duidelijke manier interpreteren, is deze avifauna ook waardevol voor vogelaars ver buiten de Limburgse provinciegrenzen. Dit geldt voor zowel het anekdotische materiaal, zoals de melding van een laat broedgeval van een Merel op 21 oktober 1968, als het algemenere materiaal, zoals de fenologie van veel soorten, de beschrijving van Beflijstertrek over Mulderskop of het in internationaal perspectief beschrijven van de trek van verschillende soorten als Houtduif (waarvan op topdagen 60 000 individuen langstrekkend gezien worden op sommige trektelposten in Limburg!), Sperwer en Rode Wouw. En zo staat deze avifauna bol van informatie die interessant is voor karteerder, tuinvogelaar, natuurbeschermer, trekteller, beleidsmaker, historicus of twitcher. Het is prachtig dat dit alles op zo'n indrukwekkende wijze is samengebracht.
      De avifauna is overigens ook opmerkelijk actueel voor een dergelijk omvangrijk project waarbij het risico aanwezig geweest moet zijn al schrijvende door de actualiteit ingehaald te worden. Tekenend hiervoor is de vermelding met foto van het broedgeval van een Zwarte Wouw bij Stevensweert in 2006 en de geraadpleegde literatuur die geregeld de periode van het project, tot en met 2004, overtreft. De auteurs verdienen een dikke pluim en de Limburgers mogen heel trots zijn op deze avifauna die nog lang zijn functie zal vervullen.

Recensie van Jeroen Reneerkens

[gratis pdf] [english summary]