DIJKSEN AJ & OUWENEEL GL (2005) Commensalisme van Geoorde Futen bij Knobbelzwanen. LIMOSA 78 (4): 155-156.

Op 7 november 2005 namen wij een groep van enkele tientallen foeragerende Knobbelzwanen Cygnus olor waar in Lacul Saraturi, een ondiep zilt meer (ca. 2 kilometer lang en maximaal 500 meter breed) nabij Murighiol, Dobroedzja, Roemenië (net ten zuiden van de Donaudelta). Het viel ons op dat verschillende grondelende zwanen geëscorteerd werden door een of meer Geoorde Futen Podiceps nigricollis. Door andere bezigheden hebben we niet exact bepaald hoeveel Geoorde Futen gemiddeld een Knobbelzwaan vergezelden, maar we zagen in ieder geval drie zwanen met respectievelijk drie, twee en één Geoorde Fuut in hun kielzog. Telkens wanneer een zwaan met zijn kop en hals onder water ging om te grondelen, doken de in de nabijheid verblijvende futen eveneens onder. Aan golfbewegingen rondom de zwaan en aan het soms langszij bovenkomen van de futen, was af te leiden dat de futen in de onmiddellijke nabijheid van de grondelende zwaan bleven. Zodra de zwaan kop en hals weer boven water verhief, kwamen de futen weer aan de oppervlakte
      Knobbelzwanen zijn over het algemeen planteneters, terwijl Geoorde Futen vooral visjes en kleine waterbeestjes eten (Cramp 1977). Het is dus niet waarschijnlijk dat de futen voedsel stalen van de zwanen. Deze vorm van parasitisme is wel bekend van duikeenden zoals Tafeleend Aythya ferina en Kuifeend A. fuligula, die wortelknolletjes van fonteinkruiden stelen die door Kleine zwanen C. bewickii worden opgewoeld (Nolet et al. 2002). Het is waarschijnlijker dat de Geoorde Futen op visjes aasden die door de grondelende zwanen werden opgeschrikt. Omdat het niet waarschijnlijk is dat de Knobbelzwanen hinder of profijt hadden van de aanwezigheid van de Geoorde Futen, kunnen we deze relatie benoemen als commensalisme.
      In de beschikbare ornithologische literatuur konden wij over dit gedrag van Geoorde Futen bij Knobbelzwanen niets vinden. Er zijn wel voorbeelden van commensalisme bekend van andere fuutachtigen. De Australische Grijskopfuut Poliocephalus policephalus bijvoorbeeld duikt naar prooien die opgeschrikt zijn door voedselzoekende herbivore watervogels (Marchant & Higgins 1990). Ook voor de Australische Dodaars Tachybaptus novaehollandiae is beschreven dat ze Meerkoeten Fulica atra, Zwart Waterhoen Gallinula tenebrosa en Wenkbrauweenden Anas superciliosa volgen, vooral als er veel vegetatie aanwezig is, waarbij ze ongewervelden eten die door de grotere vogels worden opgejaagd (Marchant 1990). Commensalisme is ook genoemd voor de Dodaars T. ruficollis bij Wilde Eend A. platyrhynchos en Meerkoet in Europa en onder andere bij de Kaapse Taling A. capensis in Afrika, waarbij de watervogels door de vegetatie rommelen en kleine ongewervelden opschrikken ten gunste van de futen die, om deze diertjes te bemachtigen, niet zelden alleen de kop onder water hoeven te steken (Del Hoyo et al. 1992).
      Het samen voorkomen van futen en eenden hoeft niet altijd te betekenen dat er sprake is van een commensalistische relatie. Het kan namelijk ook verklaard worden door het voorkomen van grote hoeveelheden voedsel op één locatie, of doordat de soorten elkaars nabijheid zoeken om de veiligheid te vergroten. Deze verklaringen worden bijvoorbeeld aangehaald om het samen voorkomen van Kuifduiker P. auritus en Brilzee-eend Melanitta perspicillata te verklaren (Del Hoyo et al. 1992). In het hier beschreven geval foerageerden de Knobbelzwanen juist ver uit elkaar, dus het lijkt erop dat we deze alternatieve verklaringen voor het samen voorkomen van zwanen en Geoorde Futen kunnen verwerpen, en dat we in Lacul Saraturi wel degelijk met een geval van commensalisme te maken hadden. Geoorde Fuut Podiceps nigricollis Knobbelzwaan Cygnus olor

[gratis pdf] [english summary]