VERSTRAEL T & DIJK AJ VAN (1997) Vos of grassen? Broedvogels in de Nederlandse duinen sinds 1984. LIMOSA 70 (4): 163-178.

Oernatuur is in Nederland verdwenen. Toch zijn er nog biotopen te vinden waar natuurlijke processen, zoals wind- en watererosie, vegetatiesuccessie en predator-prooi-relaties relatief ongestoord kunnen optreden. In veel duinen is dit bijvoorbeeld het geval. Gevoegd bij een gevarieerd gebruik van duinen in het nabije verleden, bijvoorbeeld voor aardappelteelt, grondwateronttrekking en beweiding door vee (Doing 1988), is een mozaïek aan biotopen ontstaan dat rijk is aan planten diersoorten. Zowel nationaal als internationaal behoren onze duinen tot natuurgebieden van formaat (Wolff 1989). Gelukkig is dat ook steeds meer terug te vinden in het beheer van veel duingebieden. Zo heeft natuurbeheer in het Noordhollands Duinreservaat en Meijendel, beide beheerd door waterwinningsbedrijven, dezelfde prioriteit gekregen als waterproductie. In het Natuurbeleidsplan van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer & Visserij zijn alle duingebieden aangewezen als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur en als Staats- of Beschermd Natuurmonument in het kader van de Natuurbeschermingswet. Bovendien genieten de duinen, dankzij hun zeewerende functie en, in een aantal gebieden, hun functie als waterwingebied, een planologische bescherming.
      Het lijkt dus wel snor te zitten met die duinen. Jammer genoeg is dat nogal bezijden de waarheid. De ooit door Thijsse lyrisch bezongen blanke toppen der duinen (Thijsse 1911) zijn vrijwel nergens meer te vinden. Wuivende grasvlakten, afgewisseld met struwelen domineren nu de Nederlandse kustduinen. Vastlegging van stuifkuilen met Helm, infiltratie van duinvaIleien of gegraven kanalen met voedselrijk rivierwater en zure atmosferische depositie hebben de voedselrijkdom van de duinen sterk doen toenemen (Heil et al. 1990). Plantensoorten van voedselarme omstandigheden, vroeger in de duinen algemeen, hebben plaatsgemaakt voor voedselminners als Duinriet, Eenstijlige Meidoom, Duindoom en Grote Brandnetel. De duinen zijn groen geworden in plaats van blond.
      En natuurlijk is daar de Vos Vulpes vulpes, sinds 1968 weer vaste bewoner van alle duingebieden van Noord- en Zuid-Holland. In de Middeleeuwen is de Vos in de duinen uitgeroeid omdat hij als een gevaar werd beschouwd voor de opkomende konijnenteelt. Zo'n vier eeuwen lang zijn Vossen er door vervolging niet in geslaagd een populatie in de duinen op te bouwen. De waarnemingen in Heemskerk en bij Bloemendaal in 1968 waren de eerste voorboden van de terugkeer van deze predator. De Vos kon relatief ongestoord populaties opbouwen, omdat de meeste duinbeheerders er geen brood in zagen Vossen uit hun terreinen te weren. In een biotoop waar honderden jaren lang zo'n opportunistische jager afwezig was, is dat een grote verandering geweest.
      Veranderingen in een terrein, door de mens veroorzaakt, behoeven niet zonder meer een probleem te zijn. Voor het beheer van de duinen vormen vergrassing en verstruiking echter wel een beheersprobleem, terwijl over de komst van de Vos heel verschillend wordt gedacht. Er doen zich hoe dan ook allerlei veranderingen voor in de flora en fauna van de duinen die ongewenst worden gevonden en waartegen maatregelen wenselijk zijn. Dat vereist dan wel meer inzicht in de oorzaken achter de veranderingen. Je moet immers eerst weten wilt welke verandering veroorzaakt om eventueel te kunnen ingrijpen.
      Ook onder de broedvogels hebben zich de laatste jaren grote veranderingen voorgedaan, vastgelegd door medewerkers aan het Broedvogel Monitoring Project (BMP) van SOVON/CBS die hun inventarisaties uitvoeren in duingebieden. Hierdoor beschikken we over tijdreeksgegevens die een kwantitatieve analyse van de veranderingen bij de broedvogels in de duinen en de mogelijke oorzaken daarvan mogelijk maken. In deze bijdrage worden de resultaten van die analyses gepresenteerd, met aanbevelingen voor het beheer van de duinen Patrijs Perdix perdix Scholekster Haematopus ostralegus Kievit Vanellus vanellus Wulp Numenius arquata Veldleeuwerik Alauda arvensis Boomleeuwerik Lullula arborea Graspieper Anthus pratensis Boompieper Anthus trivialis Tapuit Oenanthe oenanthe Houtduif Columba palumbus Winterkoning Troglodytes troglodytes Heggenmus = Heggemus Prunella modularis Grasmus Sylvia communis Fitis Phylloscopus trochilus Kneu Carduelis cannabina Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus Merel Turdus merula Tjiftjaf Phylloscopus collybita Ekster Pica pica Zwarte Kraai Corvus corone

[gratis pdf] [english summary]