(2008) Recensie: Lumeij JT. ... (et al), 2008. Beter één vogel in de hand... (Vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie, natuurbescherming en wetenschap). LIMOSA 81 (4): 175-175.

Beter één vogel in de hand... Vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie, natuurbescherming en wetenschap Redactie J.T. Lumeij, D.A. Jonkers & J.J.H.G.D. Karelse 2008. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 2635. 224 pagina's, harde kaft. Prijs € 34,95.

Dit is het zeer fraai vorm gegeven verslag van een symposium gehouden op de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht in april 2006, getiteld "Ambachtelijk werken met wilde vogels". Zoals de titel al aankondigt geldt in dit boek het omgekeerde van Thijsse's adagium, en kan het dan ook worden beschouwd als directe tegenhanger, en ten dele aanvulling, van het nog maar een jaar eerder bij dezelfde uitgever verschenen "Een eeuw vogels beschermen" (Saris et al. 2007). Een opmerkelijke gelegenheidscombinatie van eendenkooikers, valkeniers, wilster- en ganzenflappers, aaisikers, vogelringers, historici, biologen, virologen, juristen en ten slotte ook deminister van LNV en haar ambtenaar houden een gezamenlijk pleidooi voor allerlei 'ambachtelijke' vormen van vogelvangst, niet enkel vanuit cultuurhistorisch perspectief, maar ook ter uitbreiding van de huidige mogelijkheden daartoe op zulke contro versiële gebieden als valkerij en eierraperij. En dit alles werkelijk prachtig uitgegeven door de KNNV Uitgeverij te Utrecht.
      Het boek is zeer interessant vanwege de goed gedocumenteerde historische hoofdstukken over oude vangpraktijken, niet enkel die van vinkers, valkeniers, en kooikers, maar ook de meer gespecialiseerde vormen daarvan met betrekking tot Kwartel, Houtsnip, Veldleeuwerik, Goudplevier en ganzen. Een regelmatig terugkerend argument in dit boek is het nut van de oude ambachtelijke vangkennis voor het wetenschappelijk onderzoek van vogeltrek en vogelziekten. Bij het kooikersbedrijf is een positief nevendoel het in stand houden van stiltegebieden en kleinschalige natuurgebieden in het agrarisch landschap, en bij valkerij is er het nevendoel van revalidatie van roofvogels en herstel van roofvogelpopulaties. Het vangen van vogels levert ook voor het monitoren van vogelvirussen veel nuttige informatie op.
      Er overheerst dus in dit boek een zeer positieve toon jegens het vangen van vogels, en de schadelijke neveneffecten en uitwassen daarvan komen niet of weinig uitgewerkt aan de orde. Zo ontbreekt er een hoofdstuk over kooivogelhouderij en -handel en de uitwassen en bestrijding daarvan, en de rol van het houden van waterwild, duiven, papegaaien en dergelijke voor verwilderde populaties van exoten. Iets dergelijks geldt voor het historisch hoofdstuk over het vangen van Veldleeuweriken met behulp van spiegels. Vermeld wordt dat leeuwerikenvangst in Zuid-Europa nog steeds is toegestaan, maar de omvang en schade van deze praktijken voor noordelijke populaties worden aangekaart noch gekwantificeerd. Meer in het algemeen zou een hoofdstuk over vogelvangst in Europa en de gevolgen daarvan voor vogelpopulaties een nuttige aanvulling in het boek zijn geweest. Wat niet ontbreekt is een hoofdstuk over de zogenaamde populatiebeschermende betekenis van het rapen van kievitseieren, dat volgens de auteurs van dit hoofdstuk weer naar alle provincies zou moeten worden uitgebreid. Dit geïllustreerd met een foto van onze landbouwminister bij een nog volledig kievitlegsel,met in haar beide handen nestbeschermingsstokjes, tegenover een Commissaris van de Koningin in Friesland die de eerstgevonden eieren in ontvangst neemt. Lachwekkend is hier het argument van'provinciale rechtsongelijkheid': als in Friesland nog geraapt mag worden, waarom dan niet in heel Nederland? Hier had een paragraaf met onderzoeksgegevens over de achteruitgang van de Kievit in alle provincies niet misstaan (in Friesland sedert 2003 een populatieafname van 37.5%).
      Afgezien van deze kanttekeningen bestaat het boek niettemin uitmeerdere historisch zeer goed uitgewerkte hoofdstukken over de oude vogelvangambachten, en hun actuele inzet bij monitoring en onderzoek. Een taalkundig hoofdstuk van historicus Ignaz Matthey handelt over het grote aantal vogelmetaforen, spreekwoorden, vaktermen en familienamen die de Nederlandse taal kent met betrekking tot vogels en vogelvangst. Opmerkelijk is hoezeer die nog immer tot de dagelijkse spreektaal behoren, zonder dat we ons hun oorsprong realiseren. Matthey's andere bijdrage, over de relatie tussenmens en vogel sinds de Middeleeuwen, had eigenlijk het openingshoofdstuk van dit boek kunnen zijn.
      Voor ringers en in vogeltrek geïnteresseerden zijn er een drietal hoofdstukken over vogelvangst ten behoeve van ringonderzoek en ganzen- en wilsterflapperij. De Rotterdamse vakgroep virologie schreef een zeer informatief overzicht over influenza A virussen bij diverse vogelfamilies. En ten slotte is er een degelijke juridische inventarisatie van nationale en Europese regelgeving met betrekking tot vogelvangst en de regulering van deze oude ambachten. Met een zoeklicht worden enige knellende bepalingen aangetroffen die de beoefening der oude ambachten in de weg staan.
      Het is jammer dat de redactie de propagandapraatjes van eierzoekers en valkeniers voor uitbreiding van hun hobby niet verder heeft willen nuanceren of terugwijzen. Nu is het laatste woord aan een ambtenaar van het Ministerie van Landbouw, die een verruiming van de regelgeving over valkerij aankondigt (als de Tweede Kamer daarmee akkoord gaat), zonder dat de redactie zich over nut en noodzaak daarvan uitspreekt. Ik neem aan dat er op het wetenschappelijk symposiumin een slotdiscussie dienaangaande wel de nodige kanttekeningen zijn geplaatst. Al met al is dit echter toch een grondig, prachtig uitgevoerd en zeer lezenswaardig boek over oude vaderlandse vogelberoepen en hun actuele waarde voor wetenschappelijk onderzoek.

Recensie van Ruud Vlek

[gratis pdf] [english summary]