WINDEN J VAN DER (2004) De interacties tussen Zwarte Sterns en mensen in Afrika. LIMOSA 77 (2): 101-108.

Zwarte Sterns zijn het grootste deel van hun leven onderweg langs de kusten van Afrika. De reis voert langs veel landen en daarbij komen ze in contact met mensen. Onderzoek naar Zwarte Sterns in Afrika heeft daarom altijd in het teken gestaan van de interacties tussen mens en vogel. Vooral de vangst van sterns voor consumptie door de lokale bevolking is aansprekend. Dit is echter niet de enige interactie tussen mensen en sterns. Zo is bekend dat in sommige landen lokale vissers op zee zich laten leiden door grote groepen sterns omdat ze weten dat daar vis te vangen is. Het ziet ernaar uit dat Zwarte Sterns en de lokale bevolking weinig van elkaar te duchten hebben, maar dat de toename van intensieve visserij vanuit Europa daarentegen wel een groot probleem kan worden.

De Zwarte Sterns Chlidonias niger die in Nederland en elders in Eurazië broeden, overwinteren allen in Afrika. Zwarte Sterns bevinden zich in het winterhalfjaar vooral op zee en in brakke kustlagunes van Mauritanië in het noorden tot Namibië in het zuiden. Meldingen uit het binnenland van Afrika, inclusief de grote meren, berusten waarschijnlijk hoofdzakelijk op verwarring met de nauw verwante Witvleugelstern C. leucopterus (Goodman & Meininger 1989, P. Meininger pers. med.). Van Nederlandse broedvogels weten we dat West-Afrika, met name Ghana, in het winterhalfjaar van belang is (Haverschmidt 1978). In een recent overzicht is echter aangetoond dat Zwarte Sterns zich in Afrika niet langdurig op dezelfde plaats ophouden (van der Winden 2002). Gedurende het winterhalfjaar migreren ze langs de kusten tussen rijke voedselgebieden die door lokale factoren wezenlijk in belang kunnen toe- of afnemen. Vooral gebieden met upwellings (opwaartse zeestromingen) zijn hierin belangrijk. Een upwelling kan ontstaan door aflandige winden, waardoor koud nutriëntenrijk water nabij de kust aan het oppervlak komt. Hierdoor ontstaan zeer voedselrijke gebieden met grote hoeveelheden voedsel voor krill en vis, en dus ook voor hogere dieren zoals vogels.
      Direct na aankomst uit Europa, in septemberoktober, zijn grote aantallen Zwarte Sterns (meer dan 100 000) aanwezig voor de kusten van Mauritanië en Ghana, met op beide locaties een belangrijk opwellingsgebied (Meininger 1988, Ntiamoa-Baidu 1988). In de maanden direct daarop volgend, november- december, zijn nergens grote concentraties (tienduizenden) van Zwarte Sterns langs de kusten van Afrika bekend. Uit Mauritanië verdwijnen ze in de loop van het najaar zelfs geheel (WIWO ongepubl.). In de periode januari-maart zijn vele tienduizenden exemplaren aanwezig voor de kust van Namibië in reactie op temperatuurveranderingen in de Benguela upwelling. In het voorjaar zijn belangrijke pleisterplaatsen onbekend.
      In Afrika is de vangst van sterns door de lokale bevolking een bekend fenomeen (o.a. Meininger 1988). Het vangen van sterns bedreigde onder andere de Europese broedpopulaties van de Dougalls Stern Sterna dougallii in de jaren tachtig. Na intensieve beschermingsprojecten onder auspiciën van de Royal Society for the Protection of Birds in samenwerking met de Ghana Wildlife Society, ging het beter met deze soort (Ntiamoa-Baidu 1991, Wernham et al. 2002). Mogelijk heeft ook de Zwarte Stern hiervan geprofiteerd. De interacties tussen mensen en sterns blijven een hoofdreden voor onderzoek. Er zijn indicaties dat de intensiteit van de (industriële) visserij aan het toenemen is en daarmee mogelijk de bedreigingen voor sterns, waaronder de Zwarte Stern die in veel Europese landen op de Rode Lijst staat. In deze publicatie wordt ingegaan op voedselbronnen, voedselgebieden en interacties tussen Zwarte Sterns en vissers. Tevens worden gegevens gepresenteerd over de verdeling van mannetjes, vrouwtjes en jonge vogels over de overwinteringsgebieden omdat voor een effectieve bescherming informatie over de verdeling van leeftijdsklassen en geslachten van groot belang kan zijn. Zwarte Stern Chlidonias niger

[gratis pdf] [english summary]