HOOGERWERF A (1950) De avifauna van Tjibodas en omgeving, inclusief het natuurmonument Tjibodas-Gn. Gede (West-Java). LIMOSA 23 (1): 1-158.

Het is ten aanzien van de ornithologische literatuur over de bergtuin Tjibodas en omgeving belangrijk gunstiger gesteld dan voor wat betreft de Plantentuin te Buitenzorg waarover zo goed als niets in druk verscheen.
      Koningsberger Sr. vooral is het geweest, die vrij veel over dit gebied publiceerde (Teysmannia. 18, 1907, pp. 67, 267, 331 en 402: Zoölogische wandelingen te Tjibodas, 2. 4, 5 en 6), zomede Docters van Leeuwen (Trop. Natuur, Jrg.15, 1926, p. 57: Uit het leven van planten en dieren op de top van de Pangerango) en (Verhandelingen Kon. Acad. v. Wetensch., Amsterdam, 1933 (2de sectie), dl. 31 : Biology of plants and animals occuring in the higher parts of Mnt. Pangerango and Gede in West-Java).
      Robinson en Kloss publiceerden in 1924 een lijst van Java-vogels waarin vrij veel Tjibodas~materiaal werd verwerkt (Treubia, S, 1924, p. 267) en verder schreef Dammerman een nogal uitgebreide publicatie over dit gebied (Hand.: 4th Pac. Sc. Congr., Java, 1929, pp. 1/30: The fauna of the Nature-reserve Tjibodas-Gn. Gede and: A list of birds occuring in the neighbourhood of Tjibodas).
      Ook Delsman deed enkele mededelingen inzake de avifauna van Tjibodas (Trop. Natuur, Jrg. 15. 16 en 18. 1926/'27 en 1929, resp. pp. 193, 82 en 26: Vogelleven in het oerbosch) en daarnaast zagen nog enkele kleinere bijdragen van anderen het licht (o.a. van Spennemann en Lonsain) .
      Met uitzondering van Delsman's artikel werd in geen dezer publicaties een poging gedaan tot het geven van een zo volledig mogelijke lijst van Tjibodas-vogels en Delsman noemt in het door hem gegeven overzicht in het geheel geen "bewijsmateriaal", waardoor dit veel van zijn waarde verliest. te meer omdat enkele soorten worden genoemd ten aanzien waarvan het voorkomen te Tjibodas mag worden betwijfeld.
      Inzake het geluid en de nest-en eigegevens wordt practisch niets vermeld in alle hierboven genoemde bijdragen.
      Aan de hand van door mij persoonlijk gedane waarnemingen in het betreffende gebied en van in de collectie van het Museum te Buitenzorg beschikbare huidjes heb ik hieronder getracht een zo compleet mogelijk beeld te geven van de avifauna van het natuur monument, aangevuld met enkele in de literatuur aangetroffen gegevens. Hierbij werden tevens bijzonderheden gegeven over het geluid. het voedsel zomede over de nesten en eieren der genoemde vogels, welke grotendeels werden overgenomen uit mijn manuscript over de vogels van Java, uitgebreid met enkele nieuwe literatuur gegevens. Bovendien werden bijzonderheden inzake het geluid overgenomen uit de te mijner beschikking gestelde notities van de oorlogsvrijwilliger Geriofmees.
      Ik heb mij bij het samenstellen van dit artikel niet de illusie gemaakt, dat hierin alle vogels worden genoemd die in het betreffende gebied permanent dan wel periodiek voorkomen, integendeel acht ik het zeer wei mogelijk, .dat nog enkele tientallen soorten aan mijn "lijstje" ontbreken. hetgeen echter niet heeft kunnen verhinderen dat ik mijn gegevens alvast publiceer. Ook al omdat mogelijk andere onderzoekers hierin een aansporing zullen vinden om te trachten het overzicht aan te vullen dan wel van elders gelegen gebergtegebieden locaal-avifaunae" te publiceren.
      Het totale aantal te Tjibodas en omgeving waargenomen vogelsoorten bedraagt volgens mijn overzicht 191 stuks. Gedurende ongeveer een jaar heb ik geregeld aantekeningen gehouden van het aantal vogelsoorten dat tijdens een bepaalde waarnemingsperiode kon worden opgemerkt. De vijf maxima op dit gebied bedroegen: 61 (6 uur). 61 (7 uur), 61 (8 uur), 62 (7 uur) en 68 (7 uur) soorten: voor het topcomplex van Gn. Gede en Pangerango bedroegen die cijfers: 12, 13, H, 16 en 17 per waarnemingsdag.
      Volgens mijn ervaringen kunnen in de bergtuin en de onmiddellijke omgeving daarvan de volgende twintig vogelsoorten als algemeen worden beschouwd.

Macropygia u. unchall
Cypsiurus parvus infumatus
Megalaema corvine
Megalaema a. armillaris
Pycnonotus bimaculatus barat
Microscelis v. virescens
Pomatorhinus m. montanus
Pnoepyga pusilla rufa
Garrulax r. rufifrons
Aleippe poioicephala pyrrhoptera
Tesia superciliaris
Rhipidura phoenicura
Culicicapa ceylonensis percnocara
Muscicapa i. indigo
Muscicapa hyperythra vulcani
Psaltria exilis
Aethopyga eximia
Zosterops palpebrosa subspp.
Dicrurus l. Ieucophaeus
Bhringa r. remifer

Het waarnemingsareaal was zeer uitgestrekt en omvatte behalve de bergtuin Tjibodas en naaste omgeving. waarbinnen ook de nabij gelegen sawah's, bevolkingstuinen e.d. werden opgenomen. het ongeveer 1050 ha omvattende natuurmonument Tjibodas Gn. Gede, gelegen langs de Noordoosthelling van de tweeling-vulkaan Pangerango-Gede. Bedoeld terrein bestaat grotendeels uit oorspronkelijk bos, uitgezonderd het parkachtige deel van de bergtuin. de thee-onderneming Rarahan en de daarbij gelegen bevolkingsgronden. inclusief enkele moerasjes. Een groot deel van het top-complex van genoemde bergen is onbegroeid of begroeid met laag struikgewas. grasachtige gewassen e.d. De hoogte varieert van -t-1300 -3020 m. boven zee.
      Een deel van de voor Tjibodas opgegeven vogels werd dus in feite waargenomen iets buiten de grenzen van de bergtuin maar in het belang van onze kennis inzake de verticale verspreiding van zulke soorten vond ik het beter deze toch in mijn lijst op te nemen.1)
      Bij het samenstellen der gegevens over het voedsel kon een dankbaar gebruik worden gemaakt van het op dit punt gepubliceerde. vooral door Koningsbergeren Vorderman. Hieronder blijkt hoe verdienstelijk vooral Koningsbergeren rook op dit terrein heeft gewerkt.
      Dank zij de medewerking van de heer J. P. Bouma. die mij toestond een gedeelte van de collectie Java-eieren van wijlen zijn broer P. J. Bouma te bestuderen konden mijn gegevens over eieren en broedtijden der lagere cultuur-gebieden belangrijk worden aangevuld terwijl ik tevens erkentelijkheid verschuldigd ben aan wijlen Prof. Dr O. Posthumus, die mij bijstond bij de determinatie van het botanische nest-materiaa1 en aan Goesti Abdoel Kadir. die met veel zorg en toewijding de in het slot van dit artikel gepubliceerde aquarellen verzorgde. Tenslotte wil ik mijn dank betuigen aan de H.H. van Woe r den en Nee r v 0 0 r t. die gedurende de periode waarin de gegevens in deze publicatie verwerkt. werden verzameld. hortulanus waren van de bergtuin Tjibodas. voor de genoten gastvrijheid en de steeds verleende medewerking.
      Hieronder volgt nu de lijst van alle tot nu toe van dit gebied bekende (191 )vogelsoorten. waarbij de nomenc1atuur in overeenstemming is gebracht met die van Del a c 0 u r's Birds of Malaysia (New York. 1947). De als broedvogel binnen het natuurmonument of van de omgeving van Tjibodas bekende soorten of waarvan het nestelen hier mag worden verondersteld zijn van een B. voorzien. die als trekker uit het Noorden van een N. De overige soorten broeden wel op Java. maar waarschijnlijk niet binnen het door mij behandelde territorium. Bij het noemen der broedmaanden werden alleen gegevens gebruikt betrekking hebbende op West-Java.
      Publicatie van dit artikel is mogelijk geworden door een subsidie. verleend door de Ned. Indische Regering. waarvoor ik grote erkentelijkheid verschuldigd ben aan de Directeur van Economische Zaken. aan Prof. Dr L. G. M. Baas Becking. voormalig Directeur van de Koninklijke Plantentuin van Indonesië en aan Dr Ir P. Honig. Voorzitter van de Kon. Natuurkundige Vereeniging in Indonesië.
Buitenzorg (Java) en Velsen (Nederland). 1944-1948.

[gratis pdf] [english summary]