(2005) Recensie: Beusekom R van. ... (et al). 2005. Rode Lijst van de Nederlandse broedvogels. LIMOSA 78 (3): 122-123.

Rode Lijst van de Nederlandse broedvogels. R. van Beusekom, P. Huigen, F. Hustings, K. de Pater & J. Thissen (redactie) 2005. Tirion Uitgevers B.V., Baarn, i.s.m. Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek Nederland. 125 pp. ISBN 90- 5210-598-7, harde kaft.

In november 2004 verscheen de derde Rode Lijst van Nederlandse broedvogels, die elke 10 jaar door Vogelbescherming in samenwerking met Sovon gepubliceerd wordt. In het boek dat naar aanleiding van deze lijst verscheen worden de in Nederland broedende vogelsoorten beschreven die zeldzaam zijn of in aantal achteruit gaan. In de inleiding wordt uitgelegd dat de Rode Lijst een draaiboek voor het Nederlandse natuurbeleid is (zou moeten zijn?), waarin de bedreigde broedvogels aangeven waar de grootste klappen vallen en waar beschermingsmaatregelen nodig zijn. Het boek geeft de (mogelijke) oorzaken van de negatieve ontwikkelingen uitgebreid weer en er worden maatregelen in voorgesteld om de Rode Lijstsoorten van hun bedreigde status af te helpen.
      Het boek is opgedeeld in drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt uitgelegd welke criteria gebruikt worden om een vogelsoort op de Rode Lijst te plaatsen en hoe de indeling van soorten in de categorieën van 'gevoelig' tot 'ernstig bedreigd' tot stand komt. Van de 182 regelmatige Nederlandse broedvogels staan er maar liefst 78 (43%) op de Rode Lijst, waarvan 8 soorten als broedvogel in Nederland zijn uitgestorven, 12 soorten ernstig bedreigd, 12 bedreigd, 20 kwetsbaar en 26 gevoelig. Vergeleken met de vorige Rode Lijst uit 1994 valt op dat de lijst langer is geworden (van 57 naar 78 soorten) maar dat de gemiddelde mate van bedreiging minder zwaar is. Het lijkt er met deze Rode Lijst in ieder geval niet op dat de Nederlandse natuurbescherming tevreden achterover kan leunen. Drie in Nederland in het agrarisch landschap broedende soorten (Kievit, Patrijs en Grutto) komen ook voor op de Europese Rode Lijst van broedvogels. Het feit dat bovendien veel soorten van het open agrarisch gebied als nieuwkomer op de Nederlandse Rode Lijst terecht zijn gekomen geeft aan dat de achteruitgang van vogelsoorten in het agrarisch gebied, dat maar liefst 70% van de ruimte in Nederland beslaat, het meest verontrustend is.
      Het tweede hoofdstuk neemt de meeste pagina's in beslag en bevat de meest interessante informatie. In dit hoofdstuk worden uitgebreid de leefgebieden van de Nederlandse broedvogels beschreven, opgesplitst in achtereenvolgens agrarisch landschap, bos, heide, hoogveen en zandverstuiving, kust en duin, moeras, en stad en dorp. De veranderingen in deze landschappen en de gevolgen hiervan voor verschillende vogelsoorten worden gedetailleerd en op een erg leesbare manier beschreven. Dit hoofdstuk is met duidelijke kopjes onderverdeeld en de foto's werken verhelderend bij de beschrijvingen van de verschillende landschapstypen. Vrolijk word je echter niet van dit hoofdstuk! De problemen waar de verschillende landschappen mee kampen zijn legio en omvangrijk. Zo eindigt de beschijving van agrarisch Hoog- Nederland met: "Voordat er reden is om optimistisch te zijn over de toekomst van Rode Lijstsoorten in agrarisch Hoog-Nederland, moet er nog heel wat gebeuren". Voor elk leefgebied worden dan ook concrete maatregelen beschreven voor een herstel van het landschap met daarin de kenmerkende vogelsoorten. Het is dringend tijd dat daar werk van wordt gemaakt.
      In het derde hoofdstuk worden van alle 78 Rode Lijstsoorten apart de status als Nederlandse broedvogel, de aantallen en trends en mogelijke beschermingsmaatregelen besproken. Deze beschrijving neemt per soort een halve pagina in beslag, waarvan weer éénderde door een foto van de betreffende soort. Dit laatste hoofdstuk is waarschijnlijk informatief voor politici of terreinbeheerders met weinig kennis van vogels, voor de gemiddelde vogelaar bevat dit hoofdstuk weinig nieuwe informatie die bovendien uitgebreider in broedvogelatlassen en avifauna's is terug te vinden. De lay-out van dit hoofdstuk is met de roze en lichtgroene koppen en foto's met afgeronde hoeken nogal oubollig.
      Voor wie is de Rode Lijst bedoeld? "Onmisbaar voor iedereen die geïnteresseerd is in vogels en natuurbescherming" staat achterop de omslag. De uitleg in de inleiding waarin Vogelbescherming stelt dat natuurbescherming goed samen kan gaan met economie en veiligheid ("Het is geen of, of maar en, en") doet echter vermoeden dat de auteurs zich vooral richten op beleidsmakers en terreinbeheerders. Het is echter de vraag of de ingrijpende, maar urgente, maatregelen voor natuurherstel die in hoofdstuk 2 worden voorgesteld daadwerkelijk altijd met economische ontwikkeling te combineren zijn. Waarom zou natuur bovendien niet eens een keer voorrang mogen krijgen?
      Het is jammer dat er, ondanks een uitgebreide lijst met geraadpleegde literatuur, in de tekst geen verwijzingen naar deze literatuur staan. Dit maakt het voor geïnteresseerde lezers moeilijk om zich verder te verdiepen in bepaalde zaken. Van de 165 geciteerde bronnen betreft het in 62 gevallen (38%) een, doorgaans slecht toegankelijk, onderzoeksrapport. Dit maakt het beoordelen van de informatie in de Rode Lijst lastig. In dat opzicht is bijvoorbeeld de uitgebreide aanbeveling in het boek om mozaïekbeheer (gefaseerd maaien van weilanden) toe te passen om weidevogels te beschermen opvallend. De effectiviteit van dit maaibeheer werd toen de Rode Lijst werd gepubliceerd namelijk nog wetenschappelijk onderzocht in het kader van 'Nederland-Gruttoland', in opdracht van o.a. Vogelbescherming.
      Ondanks deze bezwaren valt er genoeg nuttige informatie uit het boek te halen dat ons er dringend aan herinnert hoe slordig we met ons landschap omspringen. Het zou verplichte kost moeten zijn voor beleidsmakers en terreinbeheerders.

Recensie van Jeroen Reneerkens

[gratis pdf] [english summary]