BURG A VAN DEN (2002) De achteruitgang van de Sperwer Accipiter nisus op de ZW-Veluwe; veroorzaakt door predatie of voedseltekort?. LIMOSA 75 (4): 159-168.

Sperwers op de Veluwe doen het als broedvogel slechter dan elders in het land. Eerder is gesuggereerd dat deze afname verband houdt met het afgenomen prooiaanbod voor Haviken, die daarop zijn overgestapt op alternatieve voedselbronnen als Sperwers en hun (nest)jongen. De afname van de Sperwer vond echter niet overal in gelijke mate plaats en beperkt zich aanvankelijk vooral tot de voedselarmere delen van de Veluwse bossen. Dit suggereert dat er meer in het spel is dan predatie door de Havik.

Hoewel het de Sperwer landelijk goed vergaat, is er onder andere op de Veluwe in de jaren negentig een halvering tot lokaal zelfs een decimering van de stand vastgesteld (Bijlsma et al. 2001). De omloopsnelheid in lokale populaties nam hierbij toe (Bijlsma et al. 2001), hetgeen wijst op een verhoogde mortaliteit van broedvogels. Volgens Bijlsma et al. (2001) heeft een verhoogde predatiedruk door Haviken A. gentilis hierbij een doorslaggevende rol gespeeld. Deze verhoogde predatiedruk zou zijn oorsprong vinden in de lagere stand van middelgrote vogels, zoals duiven, waardoor Haviken zijn genoodzaakt naar andere prooisoorten om te zien, waaronder nestjongen, pas uitgevlogen en volwassen Sperwers. Het is echter niet ondenkbaar dat een verslechtering van het prooiaanbod voor Haviken (al of niet toevallig) samengaat met veranderingen in het prooiaanbod voor Sperwers (bijv. minder mussen), die de werkelijke oorzaak kunnen zijn van de populatieafname. In deze studie wordt de trend van Sperwers op de ZW-Veluwe geanalyseerd om te onderzoeken welke aanwijzingen er zijn voor de predatiehypothese en welke voor de voedseltekorthypothese. Eerst wordt echter onderzocht of ook op de ZW-Veluwe verhoogde sterfte heeft bijgedragen aan de populatiedaling. Als de omstandigheden voor de overleving van Sperwers slecht zijn, zal dit onder andere blijken uit een verhoogde sterfte van jonge dieren. Verreweg de belangrijkste sterfteoorzaak onder uitgevlogen jongen is verhongering, die optreedt in het najaar als de nog onervaren dieren in hun eigen levensbehoeften moeten voorzien (Bijlsma 1993, Newton 1986, Newton et al. 1999). Door de veel hogere meldkans worden geringde sperwerjongen voornamelijk teruggemeld als raam- of verkeersslachtoffer en niet als 'dood door verhongering' (Newton 1986). Indien de sterfte door verhongering of predatie hoog is, zal de dispersie van jonge dieren uit het bos laag zijn en zullen er weinig terugmeldingen zijn van verkeer- en raamslachtoffers (Newton & Rothery 2000). Slechte omstandigheden kunnen ook leiden tot verhoogde sterfte onder adulten, waardoor het aandeel van jonge (tweede kalenderjaar) individuen in de broedpopulatie kan toenemen. Bij een afnemende populatieomvang kan dit ook wijzen op emigratie van volwassen dieren, bijvoorbeeld als gevolg van een verslechtering van het habitat (Newton 1986). Hierom wordt in dit artikel ook gekeken naar terugmeldingspercentages en het aandeel jonge recruten in de broedpopulatie.
      Als predatie door Haviken een sturende factor is voor de sperwerstand, is te verwachten dat predatie van nestjongen vaak voor zal komen en dat het aandeel succesvolle sperwernesten sinds het begin van de jaren negentig sterk is gedaald. Als voedseltekort de voornaamste factor is, zullen Sperwers vaak nestbouw vertonen zonder eileg, omdat de wijfjes dan niet op hun broedgewicht kunnen komen (25% boven het normale gewicht; Newton 1986). Wijfjes die wel voldoende voedsel tot hun beschikking hebben om eieren te kunnen leggen, zouden dan net zoveel kansen hebben om een succesvolle broedpoging te ondernemen in vergelijking met tien jaar geleden. In afwezigheid van predatie zou de broedselgrootte dan niet zijn gewijzigd. Als er zich grote verschuivingen in het prooispectrum van Sperwers hebben voorgedaan, zouden deze moeten blijken uit hun prooikeuze.

[gratis pdf] [english summary]