(2005) Recensie: Arentsen HF. & Fenech N. 2004. Lark Mirrors: folk art from the past. LIMOSA 78 (1): 43-43.

Lark Mirrors: folk art from the past. Arentsen, H.F. & N. Fenech, 2004. Uitgegeven in eigen beheer, Malta 2004. ISBN 99932-0-284-3 (paperback) of –0-283–5 (hardback). 140 pp. Bestellen door overmaken van €40,- (geb. editie €70,-) op postbankrekening 1920666 t.n.v. H.F. Arentsen, Dick Tolstraat 77 1132 KH Volendam.

De Malteekse journalist Natalino Fenech en de Nederlandse verzamelaar van vogelvangmiddelen Herman Arentsen hebben een opmerkelijk boekwerk samengesteld over het verschijnsel leeuwerikspiegels. Dit zijn relatief kleine, met spiegelscherven beplakte houten borden (soms in de vorm van wiekelende vleugels), vastgemaakt op een stok, die jagers aanvankelijk handmatig en later mechanisch lieten rondwentelen. Daarmee werden vanaf de 17e tot in de 20e eeuw leeuweriken aangetrokken om ze te schieten of te vangen. Zulke leeuwerikspiegels werden in allerlei vormen vooral in Engeland, Frankrijk, Italië en Malta op ruime schaal aangewend om met name Veldleeuweriken buit te maken voor menselijke consumptie. Deze historische studie stoelt op een omvangrijk onderzoek van oude jachtliteratuur en van verzameld beeldmateriaal. Deze worden per land in afzonderlijke hoofdstukken besproken. Het boek illustreert met tekeningen en foto’s de grote historische vormverscheidenheid van hiervoor ontworpen leeuwerikspiegels. Voor Nederland kan Arentsen het gebruik van leeuwerikspiegels historisch nauwelijks documenteren. Er werden in Nederlandse verzamelingen slechts twee leeuwerikspiegels aangetroffen.
      Het gebruik van dit vangmiddel was zeer doeltreffend; ook na een eerste schot op door de leeuwerikspiegel aangetrokken vogels kwamen de weggevlogen leeuweriken binnen korte tijd weer terug, waarna ze alsnog aan de jagers ten prooi vielen. Ook andere soorten konden worden aangetrokken met de spiegels: plevieren (waaronder Morinelplevier), piepers en vinkachtigen. Er werd (wordt?) in Malta het jaar rond mee gevangen, niet alleen in beide trekperioden, maar ook ‘s zomers op locale Kortteenleeuweriken of ’s winters op overwinterende vogelsoorten. De ontwikkeling van zulke spiegels met hun hypnotiserende werking op vogels stoelt waarschijnlijk op de ervaring dat zij gebiologeerd kunnen reageren op hun spiegelbeeld of reflectie in water. Zo zien sommige vogelsoorten in hun spiegelbeeld een voedselconcurrent of indringer in hun territorium. Mogelijk dat zo (begin 17e eeuw) het idee voor het ontwerpen van dit vangmiddel is ontstaan. Diverse auteurs geven nog andere verklaringen van de aantrekkingskracht van leeuwerikspiegels: doordat ze het beeld opwekken van brand of van kabbelend water, of omdat ze de illusie wekken dat ze soortgenoten zien. Daarnaast is er de verblindende werking van de roterende spiegels, die de vogels in de ban ervan houdt. Een recent voorbeeld, maar dan van spiegels als afschrikmiddel, is het gebruik van op wind roterende, gebolde spiegels op de luchthaven Schiphol.
      Deze studie is niet alleen voor vogelvangers (en - ringers) interessant vanwege de ruime informatie over minder bekende vang- en jachtmethoden uit het verleden, maar ook voor eenieder die in vroegere vogelvangpraktijken geïnteresseerd is. Wellicht zijn dergelijke roterende borden met spiegels ook als vangmiddel op vogelringbanen te gebruiken?
      Van gevangen leeuweriken wordt in Frankrijk paté gemaakt (nog in 1962 verkocht de Amsterdamse Bijenkorf als paté d’alouette (zie Voous 2003, De Gierzwaluw 41(3):50). Het is mogelijk dat naast habitatfactoren de hoge jachtdruk op leeuweriken in Zuid-Europa een rol speelt bij de schrikbarende teruggang van de soort in de broedgebieden. Over de vroegere en hedendaagse jachtdruk op Veldleeuwerik geven auteurs helaas weinig informatie.

Recensie van Ruud Vlek

[gratis pdf] [english summary]