BREMER P (2012) Nitrofytische korstmossen als indicatie voor dakgebruik door vogels. LIMOSA 85 (1): 22-28.

Wie de moeite neemt om met betonnen dakpannen bedekte daken te bekijken zal hier meestal korstmossen zien groeien; grote, grijze, ronde plakkaten (thalli) van de Muurschotelkorst, gele plakkaten Steenkorstmos of Oranje Dooiermos langs de nok. Daken worden door vogels gebruikt als rustplek, uitkijkpost, zangpost, om onder dakpannen of in de schoorsteen te broeden, of om te foerageren. Dit artikel gaat in op de vraag of er een relatie is tussen de begroeiing van korstmossen en het gebruik van daken door vogels, en of de korstmosbegroeiing een aanwijzing kan zijn voor de aanwezigheid van de Spreeuw als broedvogel

Korstmossen staan bekend om hun hoge indicatiewaarde voor verschillende vormen van luchtvervuiling. Barkman (1958) toonde aan dat de op bomen groeiende korstmossen gevoelig zijn voor zwaveldioxide (SO2). Met de sterke daling van de SO2 uitstoot na 1980 hebben diverse voor SO2 gevoelige soorten hier positief op gereageerd (o.a. van Dobben 1993, van Herk & Aptroot 1998). Ammoniakververvuiling bleek begin jaren tachtig voor het eerst uit de sterke toename van op ammoniak reagerende korstmossen op bomen langs wegen in de provincie Utrecht (van der Knaap 1984) en later in heel Nederland (van Herk 1999). Ammoniak heeft een pH-verhogend (basisch) effect op de zure schors van boomsoorten. Zestien soorten korstmossen vertonen een sterke toename als de ammoniakdepositie toeneemt (van Herk 1999). Deze worden nitrofytische soorten of nitrofyten genoemd. In de hier beschreven studie heb ik onderzocht of de begroeiing van dakpannen met korstmossen het resultaat is van ontlasting van vogels.

Het is denkbaar dat delen van daken die vaker door vogels worden bezocht sterker met korstmossen begroeid 23 raken, omdat de ammoniak in vogelpoep voor een door nitrofytische kortsmossen geprefereerde basische omgeving zorgt. Dit blijkt dan vooral door het grote aandeel van het geel gekleurde Steenkorstmos Xanthoria parietina, dat van nature voorkomt op basische gesteenten, waaronder ook beton (met pH > 9). Als studiegebied is gekozen voor een stadswijk in Zwolle (Ov) met betonnen dakpannen. Op geglazuurde dakpannen ontbreken nitrofytische korstmossen, en op daken met gebakken dakpannen zijn deze soorten veel minder aanwezig, zoals bleek uit een vergelijking van diverse Zwolse wijken.

De Spreeuw Sturnus vulgaris is de enige broedvogel van dakranden in de onderzochte wijk. Tijdens het broedseizoen zijn ze hier vaak te zien en het lijkt aannemelijk dat ze bijdragen aan de 'vermesting' en daarmee de begroeiing van dakpannen met nitrofytisch korstmossen. Ten tweede is getoetst of een groter oppervlak van het aangrenzende dak bedekt raakt met nitrofytische korstmossen naarmate een Spreeuw langer op deze plek onder een dakrand nestelt.

[pdf alleen voor leden] [english summary]