PROP J, OUDMAN L, BOER H DE, GERDES K, UBELS R & WOLTERS E (2012) Wadvogels in de Dollard Herstel van aantallen of aantasting van een natuurlijk systeem?. LIMOSA 85 (1): 1-12.

De Waddenzee is een dynamisch gebied en van immens belang voor trekvogels. De waterkwaliteit staat er echter onder druk als gevolg van vervuiling door menselijk handelen. Dat dit voor vogels grote consequenties kan hebben blijkt uit veranderingen in het voorkomen in de Dollard, waar al meer dan vier decennia maandelijks watervogeltellingen worden uitgevoerd.

Brakwatergetijdengebieden behoren tot de meest bijzondere ecosystemen, met een grote diversiteit aan fysische omstandigheden. Voor vogels zijn dergelijke gebieden van groot belang als pleisterplaats tijdens de trek of als plek om te overwinteren. In Noordwest-Europa zijn brakwatergetijdengebieden zeldzaam geworden, en de restanten zijn vaak afgetakeld door menselijke ingrepen. De Dollard, onderdeel van het Eems-Dollard estuarium op de grens van Nederland en Duitsland, is een sprekend voorbeeld van een brakwatergetijdengebied dat te lijden heeft onder industrialisering en intensivering van de landbouw in het achterland (van der Welle & Meire 1999). Zo trad gedurende een groot deel van de vorige eeuw ernstige vervuiling op door organisch afvalwater uit de aardappelzetmeelindustrie dat via het binnenlandse waterstelsel op de Dollard werd geloosd. De vervuiling door het organisch afval bleek een sterk effect te hebben op het natuurlijk systeem van de Dollard (Essink 1998). Waar de zuurstofloze prut het gebied binnenstroomde stierf het bodemleven af. Op grotere afstand van het inlaatpunt waren de gevolgen minder radicaal, maar niet minder belangrijk voor wadvogels. Ten eerste werden bodemdieren die uit zuurstofgebrek naar de oppervlakte kwamen (Kristensen 1983) een gemakkelijke prooi voor vogels die op de platen voedsel zochten. Ten tweede, fungeerde het organisch afval, nadat het was verdund met zeewater, als meststof die de productie van bodemdieren, vooral wormen, op de wadplaten sterk stimuleerde (zie ook Nielsen et al. 2004). In de jaren zeventig werd een begin gemaakt met het terugdringen van de vervuiling door zuivering van afvalwater bij de fabrieken, een proces dat 20 jaar zou duren (Essink 1998). De invloed op de vogelbevolking bleek groot, en in de jaren dat de afvallozingen werden verminderd, halveerden de aantallen wadvogels in het gebied (Prop 1998).

Hier beschrijven we hoe de vogelstand in de Dollard zich ontwikkelde na het stoppen van de lozingen, 15 jaar geleden. We richten ons hierbij op de soorten die leven van dierlijk en plantaardig voedsel op de wadplaten. We doen dat tegen de achtergrond van recente verschuivingen van wadvogels in de Nederlandse en internationale Waddenzee (Ens et al. 2009, Laursen et al. 2010). Deze veranderingen in verspreiding en aantallen hebben te maken met overbevissing van schelpdieren, maar ook met de gevolgen van eutrofiëring en het terugdringen daarvan. Dit artikel sluit aan op een eerdere publicatie over de ontwikkeling van de vogels in de Dollard in de jaren 1976/77-1995/96 (Prop 1998). Deze gegevens hebben we ook in de huidige analyse betrokken.

[pdf alleen voor leden] [english summary]