BOTH C (2013) Vliegenvangers: twee vrouwen, één nest. LIMOSA 86 (4): 217-221.

In ZW-Drenthe heeft 4% van de Bonte Vliegenvangermannen twee vrouwen. Die vrouwen broeden in verschillende nestkasten, op gemiddeld 180 m uit elkaar. In 2012 werd een bijzonder geval van polygynie vastgesteld, waarbij beide vrouwen samen in dezelfde kast broedden. In deze bijdrage wordt dit geval in detail beschreven. Het nest met eieren van de eerste vrouw werd overgenomen door een tweede vrouw, waarna beide vrouwen eieren legden, deze gezamenlijk bebroedden en samen met de ene man voor de jongen zorgden. Opvallend is dat er in de nabije omgeving twee ongepaarde mannen het hele voorjaar hebben gezongen, zonder een vrouw te krijgen.

Vogels vertonen grote variatie tussen soorten in paarsystemen. Bij veel soorten heeft een enkele vrouw een enkele man waarmee ze broedt. Er zijn echter ook soorten waarbij vrouwen meerdere partners hebben (zoals bij franjepoten Phalaropus) of waarbij mannen meerdere vrouwen hebben (bijvoorbeeld bij kiekendieven Circus). Bij soorten die niet strikt monogaam zijn, is er vaak variatie. Sommige Fluitermannen Phyllosocopus sibilatrix hebben twee vrouwen, terwijl andere mannen juist met een enkele vrouw broeden (zie b.v. Bijlsma 2012). Biologisch is het voor mannetjes vaak voordelig om meerdere vrouwtjes te hebben, want dat levert meer jongen op, terwijl voor vrouwtjes geldt dat meerdere mannetjes voordelig zijn. Voor hen is het juist nadelig om een man te delen met andere vrouwtjes, want zo'n man werkt minder hard voor hun broedsel doordat hij zijn hulp verdeelt tussen de verschillende nesten. Alleen wanneer mannen enorm verschillen in de kwaliteit van territoria of van hun genetische materiaal, kan het voor een vrouwtje voordelig zijn om met een reeds gepaarde man te paren in plaats van met een andere man waarmee ze monogaam kan broeden. Nick Davies ( 1992) beschrijft bijzonder fraai hoe dit bij Heggenmussen Prunella modularis leidt tot een continue strijd tussen partners, waarbij mannen proberen om meerdere vrouwen te krijgen en vrouwen meerdere mannen.
      Bonte Vliegenvangermannen hebben regelmatig twee vrouwtjes. Ze krijgen dit voor elkaar door nadat ze gepaard zijn geraakt, vaak enkele honderden meters verderop weer te gaan zingen om een tweede vrouw aan te trekken (Lundberg & Alatalo 1992). Voor deze zogenaamde 'bijvrouwtjes' is dit nadelig, want die krijgen zo'n 20% minder uitgevlogen jongen dan de eerste vrouwtjes, en die jongen hebben ook nog eens een lagere kans om als broedvogel te worden teruggezien (Both 2002). Eén van de verklaringen waarom Bonte Vliegenvangervrouwen toch soms kiezen voor een gepaarde man, is dat ze op dat moment niet weten dat hij al gepaard is. Hieronder beschrijf ik een bijzonder geval van polygynie bij Bonte Vliegenvangers, waarbij de tweede vrouw duidelijk moet hebben geweten dat de door haar gekozen man gepaard was.
      De waarnemingen zijn gedaan aan een bonte vliegenvangerpopulatie in ZW-Drenthe (Dwingelderveld en Drents- Friese Wold) die we sinds 2007 intensief bestuderen vanuit de Rijkuniversiteit Groningen (Both et al. 2008). We doen vrijwel dagelijks waarnemingen aan wanneer individuele mannen in het voorjaar terugkomen, bij welke nestkasten ze zitten te zingen, wanneer zij gepaard raken en met welke vrouw. Vervolgens worden de nestkasten minstens eens per week gecontroleerd op inhoud, wat ons in staat stelt om eilegdatum en reproductief succes te meten. Hieronder volgt eerst een chronologische beschrijving van de waarnemingen bij de nestkast waarin het bewuste geval van polygynie plaatsvond, waarna ik dit geval in een breder perspectief zal plaatsen.

[pdf alleen voor leden] [english summary]